Şanzıman Nedir? 4 Şanzıman Tipi ve Çalışma Şekilleri

Arabalar hakkında bilmeniz gereken en önemli konulardan biri, satın alacağınız aracın ne tip bir şanzımanla donatıldığıdır. Farklı şanzıman türlerini açıklamadan önce, şanzımanın ne olduğundan ve ne yaptığından bahsedelim.

Hangi tip olursa olsun şanzımanın görevi, motordan gelen gücü manipüle etmek ve bu gücü çeşitli dişliler aracılığı ile tekerleklere aktarmaktır. Aracın hızına bağlı olarak tahrik tekerlekleri ile motor arasındaki dişli oranını ayarlar.

Dört yaygın şanzıman tipi vardır: manuel, otomatik, sürekli değişken şanzıman (CVT) ve çift kavramalı şanzıman.

Manuel Şanzıman

Manuel şanzıman en basit ve en eski şanzıman türüdür. Ayrıca düz vites veya standart şanzıman olarak da anılır. Bu şanzımanlarda, vites değiştirirken sürücünün motoru ve şanzımanı birbirinden ayırabilmesi için bir debriyaj pedalı kullanılır.

Manuel şanzımanda tork akışı, debriyaj devreye girdiğinde (debriyaj pedalına basılmadığında) gerçekleşir. Uygun vites değişimi için pedala basıldığı an da motordan şanzımana giden tork akışı geçici olarak kesilir.

Günümüz araçlarında “nesli tükenmekte olan bir tür” olmasına rağmen, manuel şanzıman modern şanzımanlara göre birçok avantaja sahiptir. Sadeliği sayesinde onarımı en kolay ve en ucuz şanzıman türüdür.

Otomatik Şanzıman

Otomatik şanzıman, kavramalar veya bantlar aracılığıyla vites değişimlerine olanak tanıyan, iki veya daha fazla planet dişli seti kullanan şanzımanlardır. Günümüz araçlarında kullanılan, en popüler şanzıman tipidir. Tipik bir otomatik şanzımanın park, geri, boş, yüksek hız, sürüş, birinci, ikinci ve üçüncü vites konumu olmak üzere sekiz vites seçim konumu vardır.

Özellikle acemi sürücüler için araba kullanmayı kolaylaştırarak, basitleştirilmiş bir sürüş deneyimi sunar. Ancak yaptığı iş manuel şanzımandan daha karmaşıktır. Sonuç olarak arızaya daha yatkındır ve onarım maliyetleri daha yüksektir.

Sürekli Değişken Şanzıman (CVT)

CVT şanzımanlar genelilkle önden çekişli (FWD) veya transakslı dört tekerlekten çekişli araçlarda bulunur. Dişli oranını değiştirmek için iki değişken genişlikte kasnak kullanır ve motorun en verimli olduğu hız aralığında çalışmasını sağlar.

CVT'li araçlar, otomatik şanzımanlı araçlarla aynı şekilde çalışır, ancak şanzıman vites değiştirmez. Sabit bir motor devri sunması nedeniyle, otomatik şanzımanlardan daha iyi yakıt tasarrufu sağlar ve egzoz emisyonlarını azaltır. Bununla birlikte, ani hızlanmalarda olağandışı seslere ve aşırı titreşime neden olabilir. Diğer şanzıman türlerinde bu tip semptomlar daha nadirdir.

CVT şanzımanla ilgili daha fazla bilgiye bu yazımızdan ulaşabilirsiniz  ►

Çift Kavramalı Şanzıman

Otomatik şanzımanların aksine, yarı otomatik ve çift kavramalı şanzımanlarda tork konvertörü ve planet dişli takımı kullanılmaz. Bunun yerine, ana giriş veya karşı şaftı birbirine bağlamak için manuel tip bir şanzıman ve eş merkezli olarak monte edilmiş iki kavrama kullanılır.

Bu şanzımanlar, tek sayılı (1-3-5) vitesleri çalıştıran büyük bir kavramaya ve çift sayılı (2-4-6) vitesleri çalıştıran küçük bir kavramaya sahiptir. Vites değişimlerinde motor torku kesilmez. Kontrol modülü (PCM veya TCM), çeşitli sensörlerden aldığı bilgiler dahilinde bir sonraki vitesi tahmin eder ve hazırda bekletir. Motor torku kesilmediği için hızlı ve sarsıntısız bir şekilde vites değişimi sağlanır.

Yarı otomatik ve çift kavramalı şanzımanların otomatik şanzımana göre birçok avantajı vardır. Otomatik şanzımandan daha hızlı gaz tepkisi, daha iyi yakıt ekonomisi ve daha pürüzsüz sürüş deneyimi yaşatır. Düz şanzıman bileşenleri kullanıldığından, onarım maliyetleri otomatik şanzımana kıyasla genellikle daha düşüktür.

Şanzıman Arızalarının Yaygın Nedenleri

Şanzıman tipik olarak aracınızın hizmet ömrü kadar dayanacak şekilde üretilmiş olsa da, çeşitli nedenlerden dolayı zamanından önce arızalanabilir. Şanzımanın erken arızalanmasının bazı nedenleri şunlardır:

Düşük Şanzıman Yağı

Aracınızı düşük şanzıman yağı seviyesi ile kullanmak, yağlama ve basınç kaybına neden olarak dahili bileşenlere zarar verebilir.

Yanlış Şanzıman Yağı Kullanmak

Aracınız, olması gerektiği gibi çalışabilmesi için doğru özelliklere sahip şanzıman yağına ihtiyaç duyar. Yanlış sıvının kullanılması, yetersiz yağlanmaya ve şanzımanın hasar görmesine neden olabilir. Aracınızın ne tür şanzıman yağına ihtiyacı olduğunu öğrenmek için kullanıcı el kitabına veya servisinize başvurunuz.

Yük Kapasitesini Aşmak

Aracınızın yük kapasitesini aşmak şanzımana çok fazla yük bindirerek aşırı ısınmasına neden olabilir.

Araç Hareket Halindeyken Vites Değiştirmek

Otomatik şanzımanlı araçlarda, hareket halindeyken vites değiştirmek dişlilerin gıcırdamasına, aşınmasına ve süspansiyon sisteminin ve tahrik milinin hasar görmesine neden olabilir.

Şanzıman arızasını önlemenin en iyi yolu aracınızın bakım programına bağlı kalmaktır. Düzenli bakım periyodlarında kirli ve özelliğini yitirmiş şanzıman yağı değiştirilir. Yapılan kontroller sayesinde, şanzımandaki potansiyel arızalar tespit edilirek erken müdahale edilir.