Troleybüs Nedir? Troleybüs Nasıl Çalışır?

Troleybüs, elektrikle çalışan ve genellikle şehir içi toplu taşıma amacıyla kullanılan bir ulaşım aracıdır. Otobüs görünümündedir ancak onu sıradan otobüslerden ayıran en büyük fark, enerji kaynağıdır: Troleybüsler içten yanmalı motor yerine elektrik motoruyla çalışır ve bu elektriği, yol üstündeki çift havai (üst) elektrik hatlarından alır. Bu hatlarla bağlantı, aracın tavanındaki iki adet uzun çubuk şeklindeki “pantograf” aracılığıyla sağlanır.

Troleybüsler raylı sistem gibi sabit bir hatta bağlı değildir. Lastik tekerleklerle asfaltta ilerlerler ve direksiyonla yönlendirilirler. Yani hareket kabiliyeti açısından otobüse benzerken, çevreci ve sessiz çalışma yönünden tramvaya yakın dururlar.

Troleybüsün Tarihçesi

Troleybüsün tarihi, elektrikli taşıma sistemlerinin gelişimiyle paralel ilerlemiştir. İlk troleybüs, 1882 yılında Almanya’da Werner von Siemens tarafından tasarlanıp test edildi. Bu ilk araç, Berlin yakınlarındaki Halensee’de tanıtıldı ve ismi "Elektromote" olarak kayıtlara geçti. O zamanlar bu teknoloji deneyseldi, ancak zamanla şehir içi ulaşım için cazip bir alternatif haline geldi.

20. yüzyılın başlarından itibaren Avrupa ve Amerika’da birçok şehir, elektrikli raylı sistemlere alternatif olarak troleybüs sistemlerini kullanmaya başladı. 1920’lerden 1960’lara kadar troleybüsler altın çağını yaşadı. Bu yıllarda, dizel otobüslerin henüz yeterince verimli olmaması ve hava kirliliğinin önemsenmeye başlaması nedeniyle troleybüsler oldukça popülerdi.

Ancak 1970’lerden sonra petrol ucuzlayınca ve dizel otobüsler teknolojik olarak gelişince birçok ülke troleybüs hatlarını terk etti. Günümüzde ise çevreye duyarlılık arttığı için, bazı şehirler troleybüsü modernize ederek yeniden kullanmaya başladı.

Troleybüs Türkiye'de İlk Nerede Kullanıldı?

Türkiye’de troleybüsle ilk tanışma 1947 yılında Ankara’da gerçekleşti. Ankara Belediyesi, şehir içi ulaşımda modernleşme hedefiyle ilk troleybüs hattını “Ulus - Etlik” hattı olarak kurdu. Bu sistem, İtalya’dan ithal edilen araçlarla başladı ve halk arasında oldukça ilgi gördü.

Daha sonra 1961 yılında İzmir'de ve 1962 yılında da İstanbul'da troleybüs hatları kuruldu. İstanbul’da İETT bünyesinde “Tosun” adıyla bilinen troleybüsler, 1984 yılına kadar aktif olarak kullanıldı. Ancak alt yapı eksiklikleri, havai hatların bakım zorlukları ve dizel otobüslerin yaygınlaşması nedeniyle sistem zamanla terk edildi.

Kısacası, Türkiye’de ilk troleybüs Ankara’da hizmete girmiş, ardından İzmir ve İstanbul da bu ulaşım sistemini kullanmıştır.

Troleybüs Nasıl Çalışır?

Troleybüsler, elektrik enerjisini havai hatlardan alarak çalışan, lastik tekerlekli toplu taşıma araçlarıdır. Çalışma prensibi şu şekildedir:

1. Enerji Kaynağı: Şehir içinde belirli güzergâhlara döşenmiş olan iki adet havai elektrik hattı (genellikle 600-750 volt doğru akım) aracılığıyla enerji sağlanır.

2. Pantograf (Troley Direkleri): Troleybüsün üst kısmında bulunan iki uzun çubuk şeklindeki kol, bu hatlara temas eder ve elektriği aracın elektrik motoruna iletir. Bu kollar yaylı sistemlerle hareket eder, böylece aracın sağa-sola manevra yapabilmesi mümkündür.

3. Elektrik Motoru: Elektrik enerjisi, aracın altına yerleştirilmiş olan elektrik motorunu çalıştırır. Motor, tekerleklerin dönmesini sağlar ve böylece araç ilerler.

4. Sürüş ve Yönlendirme: Troleybüslerde sürücü, direksiyonla yön verir. Yani tramvay gibi ray üzerinde değil, asfalt yolda ilerler. Ancak araç sadece havai hattın bulunduğu güzergahta çalışabilir.

5. Frenleme: Enerji kesildiğinde ya da fren yapıldığında motor aynı zamanda jeneratör gibi çalışabilir (rejeneratif frenleme). Bu sistem, elektrikli araçların enerjiyi geri kazanmasını sağlar.

Troleybüsün Motoru Var mı?

Evet, troleybüslerin motoru vardır. Ancak bu motor içten yanmalı değil, elektrik motorudur. Genellikle doğru akımla (DC) çalışan motorlar kullanılır, ancak modern sistemlerde alternatif akım (AC) motorları da kullanılabilmektedir.

Elektrik motoru, dizel veya benzinli motorlara göre çok daha sessiz çalışır, anlık tork üretimi daha yüksektir ve bakım maliyeti düşüktür. Bu nedenle troleybüsler çevreci, sessiz ve verimli ulaşım aracı olarak kabul edilir.

Troleybüs Fren Sistemi Nedir?

Troleybüslerde fren sistemi çok yönlüdür ve güvenlik ön plandadır. Kullanılan başlıca fren sistemleri şunlardır:

1. Mekanik Fren: Tıpkı otobüslerde olduğu gibi, kampanalı veya diskli fren sistemi bulunur. Bu sistem, sürücünün frene basmasıyla tekerleklerin yavaşlamasını sağlar.

2. Rejeneratif Frenleme: Elektrik motoru frenleme esnasında ters yönde çalışarak aracın kinetik enerjisini elektrik enerjisine dönüştürür. Bu enerji yeniden sisteme aktarılabilir veya frenleme sırasında ısıya dönüştürülür.

3. Pnömatik (Havalı) Fren: Modern troleybüslerde güvenliği artırmak amacıyla havalı fren sistemleri de entegre edilmiştir. Bu sistem otobüslerdeki gibi kompresör yardımıyla çalışır.

4. Acil Fren Sistemi: Her troleybüste mutlaka bir acil fren sistemi bulunur. Enerji kaybı ya da pantografın havai hattan çıkması gibi durumlarda araç durdurulabilir.

Bu fren sistemlerinin bir arada çalışması, troleybüsün özellikle inişli çıkışlı bölgelerde güvenli ve konforlu bir şekilde çalışmasını sağlar.

Troleybüs Geri Dönebilir mi?

Günümüzde çevre dostu ulaşım sistemlerine olan ihtiyaç giderek artıyor. Elektrikli araçların ön plana çıktığı bir dönemde, troleybüs sistemleri de yeniden değerlendirilmeye başlandı. Modern troleybüsler artık batarya destekli hibrit sistemlerle donatılıyor. Bu sayede havai hattın olmadığı yerlerde kısa mesafeler boyunca aküyle ilerleyebiliyorlar.

Yani eski troleybüsler gibi sadece hatlara bağımlı kalmıyorlar. Bu da sistemin esnekliğini artırıyor. Polonya, İtalya, Çin, Almanya gibi birçok ülkede yeniden yaygınlaşan troleybüsler, belki de önümüzdeki yıllarda Türkiye’de de geri dönebilir.